Tavşanlarda üreme

Tavşanın Pubertasa ve çiftleşme olgunluğuna ulaşma zamanı

Tavşanlarda dişiler erkeklerden daha erken pubertasa ulaşır. Pubertas yaşı üzerinde, özellikle beslenme durumu, iklim durumlarına nazaran daha önemli etki yapar. Ankara tavşanlarında tipler arasında farklılıklar görülmesine karşın genellikle iyi bakım ve beslenme koşulları altında dişilerde pubertasa ulaşma yaşı 3 – 5 ay kadardır. Dişiler genellikle ergin canlı ağırlıklarının % 70 – 75’ine ulaştıkları zaman pubertasa erişirlerse de, çiftleşmede kullanılmaları için ergin canlı ağırlıklarının % 80’ni düzeyine ulaşmaları beklenmelidir. Çiftleşme yaşı ise dişilerde 5 – 7 ay, erkeklerde 8 – 10 aydır.

Uygun bakım ve beslenme şartları altında yetiştirilen dişi tavşanlar, damızlık üretiminde en fazla beş yıl, erkekler ise en fazla dört yıl kullanılabilirler. Ancak 1.5 – 2 yaş, dişinin en yüksek oranda yavru veriminin olduğu yaşlardır.

Memeli hayvanların bir çoğunun aksine tavşanlar düzenli bir seksüel siklusa sahip değildir. Ancak, özellikle kışın son dönemleri ve ilkbahar, seksüel aktivitenin en belirgin ve yoğun olduğu dönemdir.

Dişi tavşanlarda çiftleştirmenin yaptırılabilmesi için östrüsün doğru bir şekilde belirlenmesi gerekir. Ancak, bu amaçla yapılan testler ve muayeneler kesin ve güvenilir bir sonuç vermemektedir. Vaginal smear, tavşanda östrüsün belirlenmesinde etkili bir yöntem değildir. Östrüsü belirlemede pratikte en çok kullanılan yöntem vulvanın inspeksiyonudur. Vulvada morluk ve hafif şişme belirtileri dişinin en önemli östrüs bulgusudur. Ancak, vulvada şiş olmayan solgun bir görünüm olduğu zamanda bile dişi çiftleştirildiğinde % 10 – 20 oranında gebe kalabilir. Bu yüzden mor renkli, şiş vulva östrüsün güçlü bir işareti olabilir, ancak kesin bir kanıtı değildir. Bunun dışında östrüsteki dişi, kafesinde arka ayaklarını uzatarak yatar. İştahı azalmıştır, huzursuzdur, çok hareketlidir, dudaklarıyla verilen otu dağıtır, dişleriyle tahtaları kemirir, yemlik ve suluklara çenesini sürter.

Dişi tavşan erkeğin olduğu yerde, sırtını aşağıda tutup, arka tarafını kaldırarak lordosis pozisyonu alır ve bu östrüsün karakteristik bir duruşudur. Diöstrüste ise kafesin bir köşesine oturma eğilimindedir ve erkeğe karşı saldırgandır. Genellikle dişi tavşan östrüste iken çiftleşmeyi kabul eder. Bazen dişi östrüste olsa bile erkeği reddedebilir. Buna rağmen, dişinin erkeği kabul ettiği dönem östrüs, reddettiği dönem ise diöstrüs olarak kabul edilir. Bazı araştırıcılar, tavşan ovaryumlarında folliküllerin devamlı olarak geliştiğini, çiftleşme olmazsa, folliküllerin 12 – 16 gün boyunca aynı büyüklükte aktif olarak kaldığını, daha sonra bunların regrese olduğunu ve bu sırada başka folliküllerin olgunlaştığını ileri sürmüşlerdir. 

Tavşanlarda östrüs birkaç gün sürer. Bazen dişi çiftleşene kadar birkaç hafta da sürebilir. Dişi tavşan gebelik döneminde de çiftleşmeyi kabul edebilir. Özellikle gebeliğin ikinci yarısında bu durum çok fazla görülen bir davranış özelliğidir. Gebelik boyunca görülen çiftleşmeler fötüslere zarar vermez. Doğumdan hemen sonra dişi genellikle östrüstedir ve yaklaşık 1 – 3 gün süreyle çiftleşmeyi kabul edebilir. Yavru sayısının fazla ve meme bezlerinin aktif olduğu emzirme döneminde genellikle östrüs görülmez veya östrüs görülüp çiftleşme olsa bile implantasyon gerçekleşmez. Doğumdan sonra gebe kalmayan tavşan, laktasyonun genellikle 4. veya 5. haftasında östrüs belirtilerini tekrar gösterir. Çiftleşme olursa, yüksek oranda gebe kalır.

  Çiftleştirmek amacıyla daima dişi tavşan, erkeğin kafesine götürülmelidir. Çünkü dişi tavşan kafesinde başka bir tavşan istemez ve erkeğe saldırarak yaralayabilir. Ayrıca erkek tavşanda yabancı bir kafeste çiftleşmeyebilir. Çiftleştirmeler sabahın erken saatlerinde veya akşamın geç saatlerinde yaptırılmalıdır. Günün en sıcak saatlerinden kaçınılmalıdır. Dişi tavşan erkeğin kafesine konar konmaz çiftleşme gerçekleşir. Çiftleşme sürecinde, erkek dişinin üstüne biner, 8 – 12 adet hızlı çiftleşme hareketi yapar ve ejakülasyon anında erkek tavşan karakteristik bir ses çıkararak yana veya geriye doğru devrilir. Bu olgu 5 – 50 saniye sürer. Çiftleşme sırasında hayvanlar gözlenmeli ve dişi çiftleşmeden hemen sonra kendi kafesine alınmalıdır. Aksi takdirde erkekle kavga edebilir. Çiftleşmeden birkaç saat sonra, fertilizasyonun kontrolü için dişi yeniden erkeğin kafesine götürülür ve bu anda erkeği reddederse gebe kalmış kabul edilir.

Ergin, sağlıklı bir erkek tavşan iyi bakım ve beslenme şartları altında günde 2 – 3 çiftleşme yapabilir. Fakat genç erkek damızlıkları fazla yormamalıdır, bunlar çiftleşmeye alıştırılmalıdır. Bunun için haftada bir kez çiftleştirme yeterlidir. Daha sonra haftada iki kez, sonraları haftada 3 – 4 kez, nihayet ileri yaşlarda hergün çiftleştirilir. Erkek tavşan bir günde bir kez düzenli olarak kullanıldığında maximum spermatozoa üretimi elde edilir. Bir erkeğe günde üç kez çiftleştirme yaptırılacak olursa, her üç günlük çiftleştirme döneminden sonra bir hafta dinlendirilmelidir. Genel olarak, 10 dişi tavşan için bir erkek damızlık düşünülmelidir. Erkekler daima ayrı tutulmalıdır. Yakın akrabalığı önlemek için, en az iki erkek damızlık kullanılması daha uygun olur.

Tavşan Oyulasyon ( Yumurtalama ) zamanları.

Tavşanlarda provoke ovulasyon görülür. Ovulasyon normal olarak çiftleşmeyle uyarılır. Çiftleşmeden 9 – 13 saat sonra ovulasyon gerçekleşir. Bununla birlikte bazı araştırıcılar, çok yüksek bakım ve beslenme şartları altında ovulasyonun spontan olarak oluşabileceğini de bildirmişlerdir.

Vaginanın mekanik olarak uyarılması, vazektomize bir erkekle yapılan çiftleşmeler ve LH, HCG enjeksiyonları ovulasyonu uyarabilir. Bunun dışında seksüel olarak aktif bir erkeğin görülmesi, vaginal smear uygulamaları, bir dişinin diğer bir dişi üzerine atlaması, kendi yavrularının üzerine oturarak oluşan uyarımlar, sahibi tarafından çok fazla ellenmesi ve aydınlatmada ani değişmeler ovulasyonu uyarabilir. Ayrıca, bel bölgesinde veya baş bölgesinde, omurilik üzerine yapılacak elektriksel uyarımlar ovulasyona neden olabilir. Ancak bu durumlarda, ovum fertilize olamaz ve yalancı gebelik oluşur.

 Tavşan Gebeliği ve gebelik tanısı.

Tavşanda gebelik süresi yaklaşık olarak 30 – 32 gündür. Bu süre, yavru sayısına bağlı olarak 28 – 35 gün arasında değişebilir. Yavru sayısı az olanlarda gebelik daha uzun sürer.

Ovulasyonla serbest kalan oosit fertilize olmazsa, 15 – 17 gün süren bir yalancı gebelik oluşabilir. Tavşanda bu olgu sık görülür. Yalancı gebelik, dişi tavşanın davranışlarından ve doğum için erken yuva yapmasından anlaşılır. Yalancı gebelikteki tavşanların % 75’i, 14. – 15. günde yuva hazırlama belirtileri gösterir. Ancak böyle hayvanlar, hazırladıkları yuvayı uzun süre korumazlar.

Gebe dişilerin daha iyi bakılmasını kolaylaştırmak için ve gebe olmayan dişilerin erkenden tekrar çiftleşmesine olanak vermek amacıyla gebelik tanısı yapılmalıdır. Gebe tavşanların davranışları kısmen değişir. Daha sakin bir mizaç, iştah artışı, gebeliğin ikinci yarısında ağırlık artışı ve karın büyümesi gibi belirtiler görülür. 

Deneyimli bir kişi tarafından, çiftleşmeden yaklaşık olarak dokuz gün sonra abdominal palpasyonla gebelik tanısı konulabilir. Uterusta küre şeklindeki şişliklerin çapı 9. günde 12 mm, 13. günde 20 mm kadardır. Fötusun kemik yapısı doğum öncesi son günlere kadar kolayca anlaşılamaz. Gebeliğin son haftasında meme bezleri de hızla gelişir. Palpasyon özenle yapılmalıdır, aksi taktirde abortuslar görülebilir. Tanıda şüpheye düşülünce, en geç bir kaç gün sonra muayene tekrarlanmalıdır. Palpasyonla gebe olmadığı anlaşılan dişiler, en kısa zamanda tekrar çiftleştirilmelidir. 

Tavşan Doğum zamanı ve doğumu

 Doğumdan 1 – 2 gün önce gebe tavşan göğüs ve karın altı tüylerini yolarak ve saman, sap gibi malzemeleri taşıyarak yuva hazırlamaya başlar. Bu davranış, östrogen/progesteron oranının ve prolaktin salgılanmasının artmasıyla ortaya çıkar. Ancak dişi tavşan, her zaman yuva hazırlamaz veya bazen yuva hazırlamasına rağmen yuvanın dışında doğum yapabilir.

Doğum hazırlığı için doğumdan en az bir hafta kadar önce kafes iyice temizlenmelidir ve kafese bir doğum sandığı konmalıdır. Doğum sandığı, ısı yalıtımı iyi olan tahta, sunta, sert plastik gibi malzemeden, 40 x 30 x 30 cm ebatlarında yapılabilir. Doğum sandıklarına bol ve temiz yataklık (kuru ot, ağaç yongası vb.) konur.

Tavşanda doğum genellikle gece ve sabahın erken saatlerinde görülür ve çoğunlukla gözden kaçar. Doğum tamamen hijyenik bir ortamda olmalıdır. Doğum kolay olup, yavruların büyüklüğüne ve sayısına bağlı olarak yaklaşık 7 – 30 dakika sürer. Bazen doğum çok daha uzun sürebilir. Yavruların bir kısmı birkaç saatte doğar, diğerleri bir günde veya daha fazla zamanda doğabilir. Bu yüzden doğum sonrası abdominal palpasyon yapılmalı ve uterusta yavru varsa doğum uyarılmalıdır.

Tavşanlarda  bir doğumda doğan yavru sayısı 1 – 15 arasında değişir (ortalama 6– 9 adet). Yavru sayısı ortalaması sekiz veya daha fazla olunca mortalite artar. Çünkü anne hayvanın sekiz adet memesi vardır. Yavru zarları doğan yavrularla birlikte atılır ve anne tarafından yenir. Bu sırada bazen yavruların da anne tarafından yendiği görülmüştür. Ancak anne genellikle sakat veya çok zayıf doğan yavruları yer. Ayrıca doğum sonrası annenin su ihtiyacı çok fazla olduğu için, kafeste su yetersizliği veya protein, B ve D vitamini yetersizlikleri sonucu da anneler yavrularını yiyebilirler. Ani ve yüksek gürültü, annenin yavrularını yemesine sebep olabilir.

Doğum sonrası uterus çok hızlı eski konumuna döner ve 48 saatten daha az zamanda ağırlığının yarısından fazlasını kaybeder.